سیر نزولی آمریکا در اقتصاد دانش بنیان/ ایرانی ها و برنامه های کلان اقتصاد دانش بنیان

بسیاری از مناسبات سیاسی تحت تأثیر این فضای دوقطبی قرار داشت و کمتر کسی تصور می کرد که در چنین وضعیتی شاهد اتفاقات مهم اجتماعی باشیم.
با این حال جای شگفتی دارد که مهمترین رویدادهای علمی دنیا در همین دوران جنگ سرد روی داد، یعنی سفر نخستین انسان به فضا و در ادامه گام گذاشتن بر روی ماه. در واقع می توان گفت کشمکش سیاسی شوروی سابق در شرق و آمریکا در غرب و تلاش برای برتر نشان دادن خود موجب شد تا بشر به دستاوردهای مهمی نایل شود.
اکنون که در ابتدای هزاره سوم قرار داریم دیگر نه خبری از جنگهای جهانی است و نه فضای دو قطبی دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی. حالا بشر نه برای خودنمایی های سیاسی و دیپلماتیکی بلکه با هدف پدیدار شدن شرایط بهتر زندگی، اقدام به تولید علم و صادر کردن آن می کند.
در این میان اما کشورهایی وجود دارند که توسعه اقتصادی خود را کاملا به توسعه علمی خود وابسته کرده اند و به بیان بهتر علم و فناوری را زیربنای توسعه اقتصادی خود قرار داده اند.

معرفی کشورهای قدرتمند از نظر اقتصاد دانش بنیان

شاخص اقتصاد دانش بنیان (KEI) به عنوان یک معیار جهانی در سنجش کشورهای مختلف جهان از حیث میزان اتکا به علوم مختلف و به کارگیری آنها در راستای توسعه اقتصادی همواره مورد توجه کارشناسان بوده است. در رتبه نخست این فهرست سوئد با ۹.۴۳ نمره قرار دارد و پس از آن فنلاند، دانمارک و هلند جای گرفته اند. نروژ، نیوزلند و کانادا سه کشور مطرح بعدی در زمینه اقتصاد دانش بنیان به شمار می آیند و پس از آنها نیز آلمان، استرالیا، سوئیس و ایرلند به چشم می خورند. در این رتبه بندی تایوان با ۸.۷۷ نمره در رتبه ۱۳ و پس از آمریکا قرار گرفته و نخستین کشور آسیایی در زمینه اقتصاد دانش بنیان به شمار می آید. در این رتبه بندی ایران با ۳.۹۱ امتیاز در رتبه ۹۴ قرار گرفته است.

آمریکای ها و سیرنزول در اقتصاد دانش بنیان

اگرچه آمارهایی وجود دارد که نشان می دهند آمریکا از حیث اتکا به اقتصاد دانش بنیان فعالیت کمتری نسبت به رقبای خود در اروپا و شرق آسیا داشته اما این کشور در تازه ترین گزارش شاخص اقتصادهای دانش بنیان حداقل توانسته رتبه دوازدهم را به خود اختصاص دهد، حال آنکه رتبه آمریکا در گزارش سال ۲۰۰۰ هشت پله بالاتر بوده است. آمارها نشان می دهند که در حد فاصل سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ میلادی، بیش از ۹۹ هزار مورد ثبت اختراع در آمریکا صورت گرفته که این نشان از توجه ویژه به نوآوری و استفاده از اختراعات کاربردی در توسعه اجتماعی و اقتصادی این کشور دارد.
در آمریکا ساختار مشخصی برای توسعه اقتصاد دانش بنیان وجود دارد. نوآوری، آموزش، مدیریت دانش و خلاقیت چهار فاکتور اساسی محسوب می شوند که شاکله کلی اقتصاد دانش بنیان را تشکیل می دهند. در زیر این چهار فاکتور بستر مناسبی به نام «زیرساختارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات»  فراهم شده که نشان می دهد دستیابی به اهداف تعیین شده در توسعه اقتصاد دانش بنیان با توجه به فاکتور بسیار مهمی به نام فناوری اطلاعات و ارتباطان میسر می شود.
اما افت محسوس آمریکا در تازه ترین گزارش شاخص اقتصادهای دانش بنیان عوامل مختلفی دارد که مهمترین آن توجه کمتر به آموزش در سطح پایه است. به تازگی گزارشی جامع منتشر شده که نشان می دهد در آمریکا و در مقایسه با ۴۶ کشور مطرح دیگر، کودکان کمتری در پیش دبستانی ها ثبت نام کرده و همچنین جوانان کمتری راهی کالج ها می شوند. اما همچنان نباید از یاد برد که «سیلیکن ولی» به عنوان قلب تپنده فناوری در دنیا در آمریکا واقع شده است.

سوئد سرزمین اختراعات

اگر قرار باشد کشوری را در دنیا مثال بزنیم که در زمینه استفاده از علوم پیشرفته در توسعه اقتصادی پیشروترین باشد، سوئد بهترین انتخاب است. این کشور اروپایی که در منطقه اسکاندیناوی واقع شده در تازه ترین گزارش شاخص اقتصادهای دانش بنیان در رتبه نخست و بالاتر از فنلاند، دانمارک و هلند قرار دارد. اما نکته تأمل برانگیزتر این است که سوئد در سال ۲۰۰۰ نیز در رتبه نخست دنیا از این حیث قرار داشت. این روند گویای آن است که سوئد به عنوان یک کشور نه چندان مطرح اقتصادی در اروپا و دنیا توانسته خود را با استفاده از مؤلفه تولید علم و به کارگیری آن در لایه های مختلف اجتماعی به برترین کشور دنیا از حیث متکی بودن اقتصادش بر توسعه علمی تبدیل کند.
سوئد را به عنوان سرزمینی می شناسند که شرکتهای تأثیرگذار جهانی را در خود جای داده است. شرکتهای شناخته شده و تأثیرگذاری نظیر اسکایپ، اریکسون و ایکه آ از جمله برندهای متخصص در حوزه های مختلف علمی و فناوری محسوب می شوند که گرچه نام سوئدی دارند اما دنیا را تحت تأثیر خود قرار داده اند. تحقیق و توسعه (R&D) سهم ۳.۶ درصدی در تولید ناخالص داخلی این کشور دارد و جالب اینکه این رقم برای اتحادیه اروپا در حدود ۳ درصد هدف گذاری شده است.به باور کارشناسان، یکی از عوامل پایداری اقتصادی در سوئد توجه به فاکتور «اختراع» است تا آنجا که این کشور را سرزمین اختراعات نیز به شمار می آورند. مطالعه اخیر Harvard Business Schoo نشان می دهد سوئد دومین کشور دنیا از حیث افزایش حجم ثبت اختراعات است. این کشور با جمعیتی درحدود ۹.۸ میلیون یعنی اندکی بیشتر از جمعیت لندن به آنچنان سطح بالایی از هماهنگی میان توسعه علمی و پیشرفته اقتصادی رسیده که آن را سیلیکن ولی سراسر اروپا می دانند.

ایرانی ها و برنامه های کلان اقتصاد دانش بنیان
معاون پژوهشی وزارت علوم از تدوین ۷ برنامه این وزارتخانه برای تحقق اقتصاد مقاومتی خبر داده که اجرای برنامه های وزارت علوم در این حوزه نیازمند اعتبارات خاص است.
احمدی با بیان اینکه در سال ۹۵ برای طرح های کلان ملی بودجه ای دیده نشده است، گفته  اجرای طرح های کلان ملی مصداق تحقق اقتصاد دانش بنیان است و باتوجه به اینکه در سال جاری ردیف بودجه ای به آنها اختصاص داده نشده است موجب می شود تا به اقتصاد دانش بنیان لطمه وارد شود.
وی گفت: طبق مصوبه شورای عتف باید به طرح های کلان ملی بودجه مستقل اختصاص دهند اما در بودجه سال جاری چنین موضوعی دیده نشده است.
معاون پژوهشی وزارت علوم تاکید کرد: اقتصاد دانش بنیان از طریق ارتباط صنعت با دانشگاه ایجاد می شود و اجرای طرح های کلان ملی نیز در این راستا قرار می گیرد.
احمدی گفت: اگر طرح های کلان ملی در زمان تعیین شده به نتیجه برسند ارزش اقتصادی بالایی برای کشور خواهند داشت.
وی گفت: این درحالی است که دستگاه های اجرایی اصرار به انجام طرح های کلان ملی دارند اما بودجه های فعلی جوابگوی اجرای این طرح ها نیست.